Skip to main content

श्रीवाचस्पतिमिश्रेभ्य: पत्रम् - हिमांशुर्गौड:


वाचस्पते ! कुलपते ! ‌‌‌बुध! मिश्रवर्य!
नूनं समस्तजनतासुखदायितत्त्वं
धृत्त्वा चरेदथ भवानपि संस्कृतश्री-
संवर्धनाग्रसरणो गणमान्य! भाति।।१।।
श्रीमन् ! हिमांशुरिति यो लिखतीह पत्रं
सोsस्मत्पुराणपुरुषैर्द्युतिलब्धमोदो
गौडो गिरैकशरणो गिरिजापतिं च
स्मृत्त्वा, समस्तसुखतामिव याति सद्य:।।२।।
श्रीसंस्कृतोल्लसितवाक्स्रवितामृतानि
पातुं , समुत्सुकजनो भ्रमतीह चित्तैर्-
दृष्ट्वा हि कंचिदतिशिष्टविशिष्टभाव-
पुष्पं, द्विरेफ इव वा हृदि हृष्टरूप:।।३।।
कुत्र भ्रमानि मुहुरेव किमुत्सृजानि
किं शब्दरूप इव वा करवाणि वायौ
भ्रान्तोsप्यदृश्य इव वा मनसां विरूपै:
संलोकते क्वचिदनाप्तसुवर्णलोकान्।।४।।
कस्मै निवेदयतु वा हृदि जातभावान्
कं ध्येयमत्र  पुरुषोsपि यथार्थयेद्वा
वार्तामनेककुसुमोच्चयभूगतां क:
रम्यां पिबेदथ सुधामिति निश्चित: कै:।।५।।
उत्तरे सुप्रदेशेsस्मिन् संस्कृतोद्धारकारणै:।
प्रचाराचारसंचारा: भ्रमन्ति भवतां जना:।।६।।
कुत्रचित्पाठनं कुर्याच्छोभायात्रा क्वचिच्चरेत्।
पठेयुस्संस्कृतं सर्वे ध्येय इत्येव नापर:।।७।।
गृहे गृहे गिरा दैवी स्याल्लक्ष्यं हृदि संधरेत्।
सर्वदा संस्कृतेनैव भाष्यतां हास्यतां जनै:।।८।।
कुत्रचिच्चायचर्चा स्यात्क्वचित्संस्कृतमेलनम्।
कवितागायनं चैव प्रतियोगित्त्वकारणम्।।९।।
बालेषु छात्रसंघेषु प्रचारोsस्य विधीयताम्।
तेनैव संस्कृतोत्कर्षश्चित्ते चैतन्निधीयताम्।।१०।
श्रीमन् ! यूट्यूबमार्गेण शिक्षा संस्कृतसारिणी।
द्रुतं सौष्ठवमापन्ना संसारे सुलभा भवेत्।।११।।
मयापि स्वीयकाव्यानि संस्कृतच्छन्दसां चयै:।
दृश्यश्रव्यस्वरूपेण स्थापितानि यथा तथा।।१२।।
कार्यार्थं गतवान् प्रयागनगरे कुम्भोत्सवे श्रीजले
स्नातुं , तत्र विराजितो शतमखैर्युक्तो महामण्डप:
यत्र श्रीकरपात्रयत्यभिसृतं धर्मादिसम्भाषणं
जातं, त्र्यम्बकचेतनेश्वरयतेस्तत्रैव होराद्वयम्।।
स्थित्त्वा दर्शनमालभीति भवतो शिष्यैर्वृतस्याsध्वरे
देवीवाक्चरणो भवानिति ततो ज्ञात्त्वा जनैर्निर्गत:
स्थानं स्वं , क्व चरेद्द्विजोsपि झटिति श्रौतार्थदं सत्फलम्
ये चाद्यापि कलौ सुरार्चनरता: धन्या: हि ते सज्जना:।।१३।।
अधुना परिवारेषु प्रेममात्रं न दृश्यते।
धनार्थं धावमानाश्च यन्त्रवद्भान्ति मानवा:।।१४।।
सोदरौ च मिथश्शत्रू जातौ सम्पत्तिकारणै:।
माता पिताsधुना पुत्रैर्गण्येते नहि कुत्रचित्।।१५।।
गुरुशिष्यसुसम्बन्धो नष्टो, मैत्री परस्परम्।
वित्तमाश्रित्य जायन्ते विवाहा:, न गुणाश्रिता:।।१६।।
विप्रकन्यापि शूद्रेण पित्रा नूनं विवाहिता।
सर्वकारीयवृत्तिश्चेत् जातिश्चापि न लोक्यते।।१७।।
सुशीलोsपि युवा विद्वान् सुन्दरश्च गुणान्वित:।
अनूढस्सीदतीवाद्य अल्पवित्तश्च चेद्भवेत्।।१८।।
अश्वत्था: न तथैवाम्रा: निम्बा: नष्टा पुरेष्वपि ।
सर्वत्र मृत्युदं वायौ वाहनाद्यै: प्रदूषणम्।।१९।।
भूजलस्तरहानिश्च तापमानाभिवर्धनम्।
हिमखण्डा: गलन्तीव नद्यो नश्यन्ति भारते।।२०।।
महिष्यश्चाप्यजा: गावो विलुप्ता: नगरेषु हा।
ग्रामेष्वेता: न सर्वत्र, लोक्यन्ते चैव कुत्रचित्।।२१।।
दुग्धं घृतं न तक्रं वा कुत्रापि लभ्यते मधु।
लुप्तप्राया: प्रजायन्ते भैषजानि वनस्पति:।।२२।।
मच्चित्ते हि महाचिन्ता प्रादुर्भूता विलोक्य तत्।
कथं जीवनमद्धा  हा प्राणिनां स्यात्सुरक्षितम्।।२३।।
कृषियोग्यासु भूस्वद्य भवनानि महान्ति च।
निर्मीयन्ते गृहाण्येवं कृषिहानिर्भवेत्तत:।।२४।।
जनसंख्याप्रवृद्ध्या वा फलान्यन्नान्यपांसि हा।
नश्यन्ति द्रुतवेगेन कोsप्यत्र चिन्तितो नहि।।२५।।
विकासो वा विनाशो वा किं ब्रूमो वयमत्र च।
लाभा: न्यूना: हि विज्ञानैर्विनाशस्सर्वतोsधिक:।।२६।।
प्रकृतिं यो विनश्येच्चेत् तं प्रकृतिर्विनश्यति।
अज्ञात्वा नियमं चेमं विज्ञानी नाशतत्पर:।।२७।।
गंगा गोदावरी नष्टा कालिन्दी च सरस्वती।
धर्मकर्माणि नष्टानि जनानां हृदयानि च।।२८।।
उद्घाटनाय मनसि प्रभवेद्विचार:
सच्छात्रभृद्गुरुकुलं प्रकृतिश्रितं च
वृक्षादिरोपणरता: जलरक्षिणश्च
स्युर्यत्र गोप्रियजनाश्शिवशास्त्रमग्ना:।।२९।।
मित्रैरपीह बहुधाsथ समर्थितोsस्मि
अध्यापनादिगतिभि: परिहर्षितोsस्मि
संरक्षणाय बहवस्सुहृदो नियुक्ता:
वित्तैकवाप्तिरिव वाsल्पतमत्त्वमेति।।३०।।
वांछामि चैव मतिमन् सुरवाग्भिरेवं
सम्भाषणेषु कुशला: प्रकृतेस्सुरक्षां
कुर्युस्तथा विषयमेतदधीत्य शोधै:
ग्रामेषु चापि नगरेषु निबोधयेयु:।।३१।।
यद्राजनीतिगतमेव विशिष्टतथ्यं
किं सर्वकारकृतलोकहितं सुकार्यं
राष्ट्रेsधुना भवति किं त्विह जाग्रताश्च
स्युस्संस्कृतेन गिरया जनबोधकास्ते।।३२।।
इत्थं ममास्ति सुरवाक्शरण! प्रसाद्यश्-
श्रीकप्रदार्थ इव कश्चिदहो प्रमोद्यो
नानूतनोsपि विषयो प्रकृतिप्रियश्च
यश्चाद्य पत्रदिशया विनिवेदितस्ते।।३३।।
हारित्यमेव परिकल्पयितुं प्रयत्नो
पत्रैश्च संस्कृतसरैस्सरति द्विजोsसौ
भावश्रियं च विदधामि बुधेभ्य एवं
काव्यादिमार्गपथिको लभतां शिवश्री:।।३४।।
***********
प्रेषको हिमांशुर्गौडो
लेखनसमयो दिनांकश्च - ११:०५, गुरुवासर:,२२-०५-२०१९ चायपानानन्तरम्।
स्थानम् - गाजियाबादस्थे गृहे।


Comments

Popular posts from this blog

संस्कृत सूक्ति,अर्थ सहित, हिमांशु गौड़

यत्रापि कुत्रापि गता भवेयु: हंसा महीमण्डलमण्डनाय हानिस्तु तेषां हि सरोवराणां येषां मरालैस्सह विप्रयोग:।। हंस, जहां कहीं भी धरती की शोभा बढ़ाने गए हों, नुकसान तो उन सरोवरों का ही है, जिनका ऐसे सुंदर राजहंसों से वियोग है।। अर्थात् अच्छे लोग कहीं भी चले जाएं, वहीं जाकर शोभा बढ़ाते हैं, लेकिन हानि तो उनकी होती है , जिन लोगों को छोड़कर वह जाते हैं ।  *छायाम् अन्यस्य कुर्वन्ति* *तिष्ठन्ति स्वयमातपे।* *फलान्यपि परार्थाय* *वृक्षाः सत्पुरुषा इव।।* अर्थात- पेड को देखिये दूसरों के लिये छाँव देकर खुद गरमी में तप रहे हैं। फल भी सारे संसार को दे देते हैं। इन वृक्षों के समान ही सज्जन पुरुष के चरित्र होते हैं।  *ज्यैष्ठत्वं जन्मना नैव* *गुणै: ज्यैष्ठत्वमुच्यते।* *गुणात् गुरुत्वमायाति* *दुग्धं दधि घृतं क्रमात्।।* अर्थात- व्यक्ति जन्म से बडा व महान नहीं होता है। बडप्पन व महानता व्यक्ति के गुणों से निर्धारित होती है,  यह वैसे ही बढती है जैसे दूध से दही व दही से घी श्रेष्ठत्व को धारण करता है। *अर्थार्थी यानि कष्टानि* *सहते कृपणो जनः।* *तान्येव यदि धर्मार्थी* *न  भूयः क्लेशभाजनम्।।*...

Sanskrit Kavita By Dr.Himanshu Gaur

संस्कृत क्षेत्र में AI की दस्तक

 ए.आई. की दस्तक •••••••• (विशेष - किसी भी विषय के हजारों पक्ष-विपक्ष होते हैं, अतः इस लेख के भी अनेक पक्ष हो सकतें हैं। यह लेख विचारक का द्रुतस्फूर्त विचार है, इस विषय पर अन्य प्रकारों से भी विचार संभव है। ) ****** पिछले दशकों में किसी विद्वान् के लिखे साहित्य पर पीएचडी करते थे तब प्रथम अध्याय में उस रचयिता के बारे में जानने के लिए, और विषय को जानने के लिए उसके पास जाया करते थे, यह शोध-यात्रा कभी-कभी शहर-दर-शहर हुआ करती थी! लेकिन आजकल सब कुछ गूगल पर उपलब्ध है, आप बेशक कह सकते हैं कि इससे समय और पैसे की बचत हुई। लेकिन इस बारे में मेरा नजरिया दूसरा भी है, उस विद्वान् से मिलने जाना, उसका पूरा साक्षात्कार लेना, वह पूरी यात्रा- एक अलग ही अनुभव है। और अब ए.आई. का जमाना आ गया! अब तो 70% पीएचडी में किसी की जरूरत भी नहीं पड़ेगी। बेशक नयी तकनीक हमें सुविधा देती है, लेकिन कुछ बेशकीमती छीनती भी है। आप समझ रहे हैं ना कि कोई व्यक्ति आपके ही लिखे साहित्य पर पीएचडी कर रहा है और आपकी उसको लेश मात्र भी जरूरत नहीं! क्योंकि सब कुछ आपने अपना रचित गूगल पर डाल रखा है। या फिर व्याकरण शास्त्र पढ़ने के लिए...