Skip to main content

।। दुष्टवञ्चकैर्हता हस्तिनी ।। संस्कृत श्लोक।। हिमांशु गौड़


*****
का भावना मम भवेन्न विनिश्चिनोमि
दु:खप्रकाशवचसा न गतीस्तनोमि
किं मानवत्त्वमिति नापि धियाऽद्य मन्वे
ताङ्गर्भिणीञ्च गजिनीन्निहतां विलोक्य।।१।।

विश्वस्तचित्तगजिनी क्षुधयार्त्तचित्ता
गर्भस्थशैशवविचिन्तितमानसा या
साऽरण्यखाद्यमविलभ्य पुरं समेता
सारल्ययुग्गजवरी मरणं प्रयाता ।।३।।

विस्फोटकान्तरभवं फलमेतदर्थं
दुष्टा ददत्यथ, गजी न विलोक्यमाना
शुण्डे निधाय स्वमुखे स्वदनं यतेत
अस्फोटदाननमतो महती च पीडा।।४।।

नूनङ्क्षुधा न परिपश्यति किं ह्यनर्थं
ये पाशवा न विविदन्ति च कूटनीतिं
किन्त्वद्य मानव इतीह पदाख्यजाति:
पापाब्धिमग्नहृदयेव विभाति मह्यम्।।५।।

या चेह हस्तिपदकास्ति विलुप्तजातिस्-
तल्लोपकारण इवाग्रसरो मनुष्य:
वृक्षान्नदीरथ पशूंश्च विनश्य हैते
कामुन्नतिं प्रतिवजन्ति न कोऽपि वेत्ति।।६।।

विज्ञान-नाम-नरका: स्युरिवोन्नता: किम्?
मांसादना असुहरा प्रतियात पुष्टिम्?
पश्वैकनिर्दयमना इह मानवाख्यश्?
चेन्, नास्म्यहं नरगणे , पशुरेव वर्य:।।७।।

स्वस्याङ्गुलिर्यदि भवेत्त्रुटितोऽपि भिन्ना
चीत्कारपूर्वकमसौ परिरोदितीव
यश्चाजकुक्कुटगलञ्च निकृन्तयन्सञ्
जिह्वासुर: क्षणमसौ न दयान्दधाति।।८।।

नो केवलङ्गजगणस्य चरन्तु चर्चाम्-
प्राणप्रियत्त्वमथ सर्वजने जगत्याम्
मृत्युं न काङ्क्षति, द्विजा! लघुकीटकोऽपि
यो हन्ति तं स नरकेषु शतेषु याति।।९।।

चेद्वा भ्रमन्ति शतमानवताभिवादा
नास्त्येकतोऽपि पशुरक्षणधर्मवादो
म्लेच्छैर्निहन्यत इयं त्वबला सुजातिस्
तत्त्राणकारणपथे न नृपाश्चरन्ति।।१०।।

विक्रीय मांसमपि कोटिसहस्रमूल्यं
वैदेशिकेभ्य इत, एति गवादिनां यल्
लक्षाधिकं पशुनिकृन्तनमन्वहं मे
सद्भारते कथमहं सुखतो भवानि।।११।।

यन्निर्बलाक्षमपशूद्धननं नरत्वं,
किं वा भवेदित उताप्यधमत्वमेव?
सद्धर्मपुस्तकशतै: परिभाष्यते यत्
तज्जीवरक्षणमहो सुजनाश्चरध्वम्।।१२।।

****
डॉ.हिमांशुगौड:
०९:१६ पूर्वाह्णे,०४/०६/२०२०
गाजियाबादस्थगृहे।

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

संस्कृत सूक्ति,अर्थ सहित, हिमांशु गौड़

यत्रापि कुत्रापि गता भवेयु: हंसा महीमण्डलमण्डनाय हानिस्तु तेषां हि सरोवराणां येषां मरालैस्सह विप्रयोग:।। हंस, जहां कहीं भी धरती की शोभा बढ़ाने गए हों, नुकसान तो उन सरोवरों का ही है, जिनका ऐसे सुंदर राजहंसों से वियोग है।। अर्थात् अच्छे लोग कहीं भी चले जाएं, वहीं जाकर शोभा बढ़ाते हैं, लेकिन हानि तो उनकी होती है , जिन लोगों को छोड़कर वह जाते हैं ।  *छायाम् अन्यस्य कुर्वन्ति* *तिष्ठन्ति स्वयमातपे।* *फलान्यपि परार्थाय* *वृक्षाः सत्पुरुषा इव।।* अर्थात- पेड को देखिये दूसरों के लिये छाँव देकर खुद गरमी में तप रहे हैं। फल भी सारे संसार को दे देते हैं। इन वृक्षों के समान ही सज्जन पुरुष के चरित्र होते हैं।  *ज्यैष्ठत्वं जन्मना नैव* *गुणै: ज्यैष्ठत्वमुच्यते।* *गुणात् गुरुत्वमायाति* *दुग्धं दधि घृतं क्रमात्।।* अर्थात- व्यक्ति जन्म से बडा व महान नहीं होता है। बडप्पन व महानता व्यक्ति के गुणों से निर्धारित होती है,  यह वैसे ही बढती है जैसे दूध से दही व दही से घी श्रेष्ठत्व को धारण करता है। *अर्थार्थी यानि कष्टानि* *सहते कृपणो जनः।* *तान्येव यदि धर्मार्थी* *न  भूयः क्लेशभाजनम्।।*...

Sanskrit Kavita By Dr.Himanshu Gaur

संस्कृत क्षेत्र में AI की दस्तक

 ए.आई. की दस्तक •••••••• (विशेष - किसी भी विषय के हजारों पक्ष-विपक्ष होते हैं, अतः इस लेख के भी अनेक पक्ष हो सकतें हैं। यह लेख विचारक का द्रुतस्फूर्त विचार है, इस विषय पर अन्य प्रकारों से भी विचार संभव है। ) ****** पिछले दशकों में किसी विद्वान् के लिखे साहित्य पर पीएचडी करते थे तब प्रथम अध्याय में उस रचयिता के बारे में जानने के लिए, और विषय को जानने के लिए उसके पास जाया करते थे, यह शोध-यात्रा कभी-कभी शहर-दर-शहर हुआ करती थी! लेकिन आजकल सब कुछ गूगल पर उपलब्ध है, आप बेशक कह सकते हैं कि इससे समय और पैसे की बचत हुई। लेकिन इस बारे में मेरा नजरिया दूसरा भी है, उस विद्वान् से मिलने जाना, उसका पूरा साक्षात्कार लेना, वह पूरी यात्रा- एक अलग ही अनुभव है। और अब ए.आई. का जमाना आ गया! अब तो 70% पीएचडी में किसी की जरूरत भी नहीं पड़ेगी। बेशक नयी तकनीक हमें सुविधा देती है, लेकिन कुछ बेशकीमती छीनती भी है। आप समझ रहे हैं ना कि कोई व्यक्ति आपके ही लिखे साहित्य पर पीएचडी कर रहा है और आपकी उसको लेश मात्र भी जरूरत नहीं! क्योंकि सब कुछ आपने अपना रचित गूगल पर डाल रखा है। या फिर व्याकरण शास्त्र पढ़ने के लिए...